Ό,τι θα μπορούσε να δώσει νόημα στην ανθρώπινη ζωή, καταρρέει πλέον σχεδόν παντού : στο δρόμο, στη δουλειά, στην καθημερινότητά μας. Όπως και τόσοι άλλοι άνθρωποι, βιώνουμε κι εμείς αυτή την άνοδο της ασημαντότητας υπό την ελπίδα ότι είναι ακόμα δυνατή μια αλλαγή της κατάστασης.

Επικεφαλής αυτής της καταστροφικής πορείας βρίσκεται μια μειοψηφία που καθοδηγείται αποκλειστικά και μόνο από το πάθος της συσσώρευσης, της κυριαρχίας και της εξουσίας. Οι λεγόμενες « αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες » έχουν οδηγηθεί σε αδιέξοδο και το ίδιο ισχύει και για τις διάφορες παροδικές εξεγέρσεις που σημειώνονται μέσα στις σημερινές κοινωνίες. Μόνο η αφύπνιση των πληθυσμών και η δραστηριοποίησή τους στον αγώνα για έναν κόσμο αξιοπρεπή και αξιοβίωτο θα μπορέσει να θέσει τα πραγματικά προβλήματα που τις ταλανίζουν. Το να επιθυμεί κανείς σήμερα, υπό αυτή την έννοια, την ελευθερία σημείνει να επιθυμεί μια σαφή ρήξη, η οποία θα μπορούσε να γίνει από το σύνολο του πληθυσμού : σημαίνει να επιθυμεί, με άλλα λόγια, έναν αυτο-μετασχηματισμό της κοινωνίας.

Σε ό,τι μας αφορά, επιθυμούμε μια πραγματική δημοκρατία, που θα ασκείται από την ίδια την κοινωνία, και στα πλαίσια της οποίας οι άνθρωποι θα αποφασίζουν από μόνοι τους για την κατεύθυνση και τον τρόπο λειτουργίας των κοινωνιών τους. Κάτι τέτοιο όμως συνεπάγεται έναν τύπο ατόμου ικανό να σέβεται, να διερωτάται, να ασκεί κριτική και να δημιουργεί τους κανόνες και τους νόμους τόσο της συλλογικής όσο και της προσωπικής του ζωής. Δεν ονειρευόμαστε εδώ κάποιον παράδεισο : πρόκειται, αντίθετα, για την προσπάθεια δημιουργίας ενός πολιτισμού αξιοπρέπειας, ελευθερίας και υπευθυνότητας. Αυτό που επιθυμούμε, κατά συνέπεια, είναι μια κοινωνία η οποία θα θέτει ρητά και με διαύγεια τα όριά της και η οποία, ως εκ τούτου, θα αποτελέσει προϊόν μιας ρήξης με τη σημερινή κυρίαρχη ιδεολογία. Αυτό που, κατ’ αρχάς, χρειάζεται είναι να διατηρήσουμε, αφομοιώνοντας ωστόσο με κριτικό τρόπο, πολλές από τις συμπεριφορές των λεγόμενων « υποανάπτυκτων » χωρών : την αλληλεγγύη, τη γενναιοδωρία, την αλληλοβοήθεια, τη φιλοξενεία, την τιμιότητα -όλες αυτές τις αρετές που συνιστούν την ουσία μιας αξιοπρεπούς κοινωνίας.

Αν θέλουμε όμως να ζήσουμε με σύνεση απέναντι στην ανάπτυξη της τεχνο-επιστήμης, με ολιγάρκεια στον τομέα της κατανάλωσης και με σοφία σε ό,τι αφορά στη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων, είναι επιβεβλημένη η λήψη κάποιων μέτρων. Ο μόνος τρόπος, για παράδειγμα, προκειμένου να απαλλαγούμε από τη δίψα της κυριαρχίας είναι η οργάνωση όλων των θεσμών της κοινωνίας πάνω στη βάση κυρίαρχων, δημοκρατικών συνελεύσεων, στα πλαίσια των οποίων τα αξιώματα θα είναι ανά πάσα στιγμή ανακλητά ενώ οι υπεύθυνες θέσεις θα αναλαμβάνονται βάσει της αρχής της κυκλικότητας. Ο μόνος τρόπος, αντίστοιχα, για να σταματήσουμε τη δίχως όρια επιδίωξη του κέρδους είναι η εγκαθίδρυση μιας αυστηρής ισότητας των εισοδημάτων και ένας εφάμιλλος και συλλογικός επανακαθορισμός των αναγκών μας. Είναι προφανές πως τίποτε από όλα αυτά δεν είναι φυσικό ή αναπόφεκτο. Από την άλλη πλευρά, όμως, δεν είναι ούτε και αδύνατο, εφόσον τέτοιες ρήξεις έχουν συμβεί επανειλημμένα μέσα στην ιστορία.

Οι ιδέες μας εγγράφονται στο πρόταγμα της αυτονομίας που αναδύθηκε μέσα από αιώνες συλλογικών αγώνων, οι οποίοι αρνήθηκαν την τάξη που επιβαλλόταν, κάθε φορά, από μια εξωκοινωνική και απρόσιτη αυθεντία (όπως, για παράδειγμα, η « Παράδοση », οι « Θεοί », η « Επιστήμη », η « Αγορά », η « Φύση » κ.λπ.). Το πρόταγμα της αυτονομίας εμφανίζεται για πρώτη φορά στην Αρχαία Ελλάδα και επανακάμπτει κατά το Μεσαίωνα. Στη συνέχεια εκφράστηκε στην Αναγέννηση, το Διαφωτισμό, τη γαλλική Επανάσταση, το εργατικό κίνημα, τους αγώνες ενάντια στην αποικιοκρατία, τα κινήματα των γυναικών, των νέων, των μειονοτήτων και των οικολόγων. Σήμερα όμως αυτό το πρόταγμα υπέρ της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης δείχνει να αργοπεθαίνει, καθώς έχει υποχωρήσει προς όφελος μιας άλλης κοινωνικο-ιστορικής δημιουργίας του δυτικού πολιτισμού : της παραληρηματικής εργαλειακής ορθολογικότητας, η οποία εκτείνεται πλεόν σε όλους τους τομείς της ζωής.

Στόχος της συλλογικότητάς μας είναι αυτό το πρόταγμα να καταστεί (ξανά) ένα πραγματικό πρόταγμα πολιτισμού. Η σύγχρονη κατάσταση απαιτεί την επανεμφάνιση μιας συλλογικής διάνοιας ικανής για θεωρητική σκέψη, δημόσιο λόγο και πρακτική παρέμβαση. Ωστόσο οι δυνάμεις που θα μπορούσαν να την ενσαρκώσουν βρίσκονται διασκορπισμένες και συχνά αγνοούν η μια την άλλη. Η αναζήτηση της ατομικής και συλλογικής αυτονομίας έχει για εμας νόημα μόνο μέσα στα πλαίσια μιας συγκεκριμένης πρακτικής δραστηριοποίησης, εγγεγραμμένης στην καθημερινή μας ζωή, η οποία μπορεί να θέτει και τον ίδιο της τον εαυτό της υπό ερώτηση και η οποία, κατά συνέπεια, προχωρά με ένα είδος ψιλαφητού βαδίσματος.

Πολιτική συλλογικότητα Κοινοί Τόποι